Củ Bình vôi còn được gọi là Củ một, Ngải tượng, Củ mối trôn, Từ nhiên, Cà tôm. Dược liệu chứa nhiều alcaloid, chủ yếu là 1. tetrahydropalmatin. Chất này có tác dụng gây ngủ dễ dàng, an thần rõ rệt khi sử dụng với liều thích hợp. Ngoài ra chất Cepharanthin được tìm thấy trong dược liệu mang tác dụng kích thích miễn dịch, giảm nhẹ tình trạng giảm bạch cầu do người bệnh sử dụng thuốc chống ung thư.
- Tên gọi khác: Củ một, Ngải tượng, Củ mối trôn, Từ nhiên, Cà tôm
- Tên khoa học: Stephania rotunda lour
- Thuộc họ: Tiết dê (danh pháp khoa học: Menispermaceae)
Mô tả Củ Bình vôi
Nhận dạng Bình vôi
Cây Bình vôi thuộc loại cây mọc leo có thân dưới phình to bám vào núi đá. Cây có lá hình khiên, mọc so le, hình tim hoặc hình bầu dục hay hình tròn. Lá xuất hiện vơi đường kính từ 8 – 9cm. Cuống lá có chiều dài từ 5 – 8cm. Củ to, nặng trên 20 kg. Da thân củ xù xì, có màu nâu. Hoa mọc thành tán. Cây có quả màu đỏ. Bên trong quả có một hạt hình móng ngựa.
Phân bố
Các loài Bình vôi phân bố rộng rãi. Chúng phân bố chủ yếu ở các nước thuộc Châu Á như Lào, Campuchia, Ấn Độ, Thái Lan, Trung Quốc, Malaysia…
Ở Việt Nam, Củ Bình vôi ưa mọc và phát triển ở các vùng có rừng cây bụi, có núi đá tại những tỉnh Hà Giang, Hòa Bình, Hà Tây, Nam Định, Tuyên Quang, Ninh Bình, Hà Nam, Lạng Sơn, Thanh Hóa, Cao Bằng… Ngoài ra, ở những nơi cao có nhiệt độ lạnh như Sapa (Lào Cai) cũng có dược liệu. Rất dễ để phát hiện dược liệu. Đôi khi nhìn thấy phần rễ củ nằm gọn trong hỏm đá, xung quanh dược liệu không có đất. Đối với trường hợp này chỉ cần nhắc lên là thu được.
Bộ phận dùng
Toàn Củ Bình vôi (rễ).
Tính vị
Khổ, cam, lương.
Quy kinh
Quy vào kinh Can, Tỳ.
Thu hoạch và chế biến
Thu hoạch
Thu hoạch Củ Bình vôi vào mùa thu – đông hàng năm. Lúc này hàm lượng hoạt chất bên trong dược liệu là cao nhất.
Chế biến
Sau khi thu hoạch, cạo sạch phần vỏ ngoài, mang rửa, thái lát và phơi trong râm cho đến khi khô. Người dùng có thể sử dụng dược liệu khô để chiết hoạt chất tác dụng.
Ở một số nơi khác, người ta sử dụng rễ củ tươi để giã nhỏ hoặc thái lát, ép lấy phần nước cốt. Sau đó sử dụng nước cốt để chiết lấy hoạt chất. Cách chế biến này thường được sử dụng khi phải tiến hành vận chuyển vị thuốc đi xa và cần nhiều thời gian.
Có một số thông tin cho rằng, người dùng chỉ nên chiết hoạt chất ở những rễ củ có trọng lượng dao động ở mức 0,8 – 1kg trở lên.
Bảo quản
Để dược liệu ở những nơi thoáng mát, khô ráo.
Chỉ định và chống chỉ định
Chỉ định
- Những người bị mất ngủ kéo dài, đã từng điều trị bệnh bằng nhiều loại thuốc nhưng không mang lại kết quả khả quan
- Bệnh nhân bị động kinh, co giật
- Đi cầu phân sống, suy giảm chức năng tiêu hóa
- Những người bị ho hen, mắc bệnh viêm phế quản mãn tính
- Người có bệnh lý, vấn đề về tim mạch
- Bệnh nhân bị cao huyết áp.
Chống chỉ định
- Không nên sử dụng Củ Bình vôi cho trẻ em dưới 1 tuổi.
Thành phần hóa học của Củ Bình vôi
Củ Bình vôi chứa rất nhiều alcaloid. Trong đó 1. tetrahydropalmatin là chất chiếm hàm lượng cao. Chất này còn được gọi là rotundin, gindarin, caseannin. Thành phần chủ yếu của dược liệu còn là cycleanin, cepharanthin, stepharin, roemerin. Ngoài ra, tinh bột và đường khử cũng được tìm thấy trong rễ củ.
Củ Bình vôi có tác dụng gì?
Theo nghiên cứu được lý hiện đại
Củ Bình vôi mang những tác dụng và lợi ích sau:
- Tác dụng an thần và gây ngủ: 1. tetrahydropalmatin có tác dụng gây ngủ dễ dàng, an thần rõ rệt khi sử dụng với liều thích hợp.
- Tác dụng kích thích hệ miễn dịch: Chất Cepharanthin được tìm thấy trong dược liệu mang tác dụng kích thích miễn dịch, giảm nhẹ tình trạng giảm bạch cầu do người bệnh sử dụng thuốc chống ung thư.
- Phòng ngừa hội chứng rối loạn tiêu hóa: Dược liệu mang tác dụng phòng ngừa hội chứng rối loạn đường tiêu hóa, ngộ độc thực phẩm và điều trị các bệnh về đường tiêu hóa.
- Hỗ trợ điều trị bệnh gout: Thành phần L-tetrahydropalmatin được tìm thấy bên trong dược liệu có khả năng hỗ trợ điều trị bệnh gout và kiểm soát những triệu chứng khó chịu đi kèm.
Theo Y học cổ truyền
- Trấn kinh
- An thần
- Điều trị nóng sốt
- Khắc phục triệu chưng suy nhược
- Tuyên phế
- Điều hòa nhịp tim
- Cải thiện chức năng hô hấp
- Hạ huyết áp
- Điều trị những trường hợp tăng nhu động ruột
- Trấn áp cơn ho.
Chủ trị
- Sốt nóng
- Ho nhiều đờm
- Mất ngủ
- Đau dạ dày
- Nhức đầu
- Hen suyễn khó thở.
Liều lượng và cách dùng Củ Bình vôi
Liều lượng
Sử dụng 6 – 12 gram/ngày.
Cách dùng
Dùng dược liệu dưới dạng thuốc sắc, ngâm rượu hoặc thuốc bột.
Bài thuốc điều trị bệnh từ Củ Bình vôi
Củ Bình vôi được ứng dụng trong một số bài thuốc điều trị bệnh dưới đây:
Bài thuốc từ Củ Bình vôi điều trị sốt rét, ho lao, kiết kỵ, mụn nhọt, ngứa lở ngoài da
Bài thuốc 1
Nguyên liệu:
- Củ Bình vôi.
Cách thực hiện:
- Loại bỏ lớp vỏ ngoài và rửa sạch dược liệu
- Thái lát và phơi trong râm cho đến khi khô
- Tán dược liệu thành bột mịn, bảo quản bột trong lọ và đặt ở nơi khô ráo
- Khi cần lấy 3 – 6 gram thuốc bột uống cùng với nước ấm
- Uống 1 lần/ngày. Người bệnh cần tránh uống nhiều vì sẽ gây ngộ độc.
Bài thuốc 2
Nguyên liệu:
- Củ Bình vôi
- Rượu 40 độ.
Cách thực hiện:
- Loại bỏ lớp vỏ ngoài và rửa sạch rễ củ
- Thái lát và phơi trong râm cho đến khi khô
- Tán dược liệu thành bột mịn
- Ngâm thuốc bột cùng với rượu trắng 40 độ theo tỉ lệ 1 phần bột kết hợp cùng với 5 hoặc 10 phần rượu
- Bảo quản thuốc rượu trong 20 ngày là có thể mang ra sử dụng
- Uống từ 5 – 15ml/lần/ngày
- Người bệnh cần ngưng sử dụng thuốc ngay sau khi bệnh tình thuyên giảm.
Bài thuốc điều trị bệnh mất ngủ từ Củ Bình vôi
Nguyên liệu:
- Củ Bình vôi
- Rượu 40 độ.
Cách thực hiện:
- Loại bỏ lớp vỏ ngoài, rửa sạch rễ củ
- Thái lát, phơi dược liệu trong râm cho đến khi khô
- Tán thành bột mịn
- Ngâm thuốc bột cùng với rượu trắng 40 độ theo tỉ lệ 1 phần bột thuốc kết hợp cùng với 5 hoặc 10 phần rượu
- Ngâm rượu trong 20 ngày là có thể mang ra sử dụng
- Uống từ 5 – 15ml/lần/ngày
- Có thể thêm vào rượu một ít đường cho dễ uống.
Bài thuốc điêu trị mất ngủ ở người hay hồi hộp, gầy yếu, đánh trống ngực, suy giảm trí nhớ, sợ hãi, ngủ không yên, ăn uống kém, tinh thần suy nhược, gầy sút, mỏi mệt… từ Củ Bình vôi
Nguyên liệu:
- 8 gram Bình vôi
- 15 gram Hạt sen
- 15 gram Long nhãn
- 15 gram nhân hạt táo chua đã sao
- 12 gram lá vông.
Cách thực hiện:
- Mang nguyên liệu rửa sạch
- Sắc thuốc trong nồi cùng với 600ml nước lọc
- Tắt bếp khi nước thuốc cạn còn 200ml
- Chia thuốc để uống trong ngày và uống trước khi đi ngủ 30 phút
- Sử dụng thuốc mỗi ngày một thang.
Bài thuốc từ Củ Bình vôi điều trị động kinh, suy nhược thần kinh
Nguyên liệu:
- 12 gram Bình vôi
- 12 gram Thiên ma
- 12 gram câu đằng
- 12 gram viễn chí.
Cách thực hiện:
- Mang tất cả vị thuốc rửa sạch và sắc lấy nước uống
- Uống thuốc ngay khi còn nóng, không sử dụng bã
- Uống mỗi ngày một thang thuốc cho đến khi bệnh tình cải thiện.
Bài thuốc điều trị mất ngủ do thần kinh căng thẳng từ Củ Bình vôi
Nguyên liệu:
- 12 gram Bình vôi
- 12 gram Vông nem
- 12 gram Lạc tiên
- 6 gram Liên tâm
- 6 gram vị thuốc Cam thảo.
Cách thực hiện:
- Mang tất cả vị thuốc rửa sạch
- Cho thuốc vào nồi và sắc lấy nước uống
- Uống thuốc ngay khi còn nóng, không sử dụng bã
- Uống mỗi ngày một thang thuốc cho đến khi bệnh tình cải thiện.
Bài thuốc từ Củ Bình vôi điều trị loét dạ dày, đau dạ dày, hành tá tràng, lỵ
Nguyên liệu:
- 12 gram Bình vôi
- 12 gram Khổ sâm cho lá
- 12 gram Dạ cẩm
- 12 gram Xa tiền tử.
Cách thực hiện:
- Tất cả vị thuốc mang đi rửa sạch
- Cho thuốc vào nồi, thêm 600ml nước lọc
- Sắc lấy nước uống
- Uống thuốc ngay khi còn nóng, không sử dụng bã
- Uống mỗi ngày một thang thuốc. Áp dụng bài thuốc cho đến khi bệnh tình cải thiện.
Bài thuốc chữa viêm họng, viêm nhiễm đường hô hấp, viêm khí quản mạn tính bằng Củ Bình vôi
Nguyên liệu:
- 12 gram Bình vôi
- 12 gram Huyền sâm
- 12 gram Cát cánh
- 10 gram Trần bì.
Cách thực hiện:
- Tất cả dược liệu mang đi rửa sạch
- Cho thuốc vào nồi cùng với 600ml nước lọc
- Sắc thuốc để lấy 200ml nước uống
- Uống thuốc ngay khi còn nóng. Có thể chia thuốc thành 2 lần sử dụng trong ngày.
- Uống mỗi ngày một thang thuốc
- Áp dụng bài thuốc cho đến khi bệnh tình cải thiện.
Bài thuốc chữa bệnh gout bằng Củ Bình vôi
Bài thuốc 1
Nguyên liệu:
- Củ Bình vôi.
Cách thực hiện:
- Mang dược liệu rửa, cạo sạch lớp vỏ ngoài
- Thái dược liệu thành từng lát mỏng, mang sấy khô hoặc phơi khô
- Cho dược liệu vào nồi
- Đổ thêm nước vào nồi đến khi ngập
- Sắc thuốc cho đến khi nước thuốc cạn còn một nửa so với lượng nước ban đầu
- Uống thuốc thay nước lọc mỗi ngày.
Bài thuốc 2
Nguyên liệu:
- Củ Bình vôi
- Rượu 40 độ.
Cách thực hiện:
- Loại bỏ lớp vỏ ngoài, rửa sạch rễ củ
- Thái lát, phơi dược liệu trong râm cho đến khi khô
- Cho nguyên liệu vào bình thủy tinh
- Rót rượu vào bình cho đến khi ngập
- Ngâm rượu từ 1 – 3 tháng để rượu ngả màu
- Dùng thuốc rượu bôi vào những vị trí có khớp đang bị tổn thương, sưng tấy do bệnh gout. Sau đó dùng tay massage từ 15 – 20 phút
- Người bệnh cần kiên trì sử dụng bài thuốc từ 1 – 2 lần/ngày trong 10 ngày sẽ thấy cơn đau và những triệu chứng khó chịu khác thuyên giảm rõ rệt.
Những điều cần lưu ý khi sử dụng Củ Bình vôi trong điều trị bệnh
Theo kết quả nghiên cứu được thực hiện bởi các nhà khoa học Nhật Bản, bên trong dược liệu mang hoạt chất có lợi là ancaloit A (roemerin). Chất này có khả năng làm giảm nhịp đập của tim và gây tê niêm mạc. Tuy nhiên nếu sử dụng dược liệu với liều lượng lớn, các ancaloit A (roemerin) có thế hình thành độc tính. Đồng thời gây nên hiện tượng co giật.
Ngoài ra, một số độc tố khác cũng đã được tìm thấy trong rễ củ. Do đó, người bệnh nên tham khảo ý kiến của bác sĩ chuyên khoa trước khi áp dụng bất kỳ bài thuốc chữa bệnh nào có vị thuốc. Người bệnh tuyệt đối không được tự ý sử dụng để tránh gây nguy hiểm. Liều dùng gây ngộ độc là 30 gram.
Một số biểu hiện khi bị ngộ độc:
Biểu hiện nhẹ
- Buồn nôn và nôn ói
- Người nôn nao
- Buồn ngủ nghiêm trọng.
Biểu hiện nặng
- Kích thích
- Hồi hộp
- Vặt vã
- Đánh trống ngực
- Chân tay bủn rủn
- Hôn mê…
Bài viết là một số thông tin cơ bản về Củ Bình vôi. Bên cạnh tác dụng điều trị bệnh, dược liệu có khả năng gây ngộ độc nếu sử dụng với liều cao. Chính vì thế, để đảm bảo an toàn, người bệnh nên trao đổi thông tin cùng với những người có chuyên môn trước khi mang vị thuốc vào quá trình chữa trị.
